Beş birbirine bağlı unsurla açıklanabilir:
- Yasaya karşı yapılır, illegaldir.
Yasaların üstünde insanların doğuştan sahip olduğu yazılı olmayan ancak akıl yoluyla ulaşılabilen ahlaki ve vicdani değerler bütünü vardır
(bkz: doğal hukuk). Bu değerler silsilesi yasayla çeliştiği noktada insanlar değişim talep edebilirler. Sivil itaatsizlik eylemleri temelde yasalara yönelik değişim talebidir ancak bu değişim bütünü kapsamaz. Sistemsel bir değişiklik talebinin sivil itaatsizlikten ziyade
(bkz: devrim) olarak adlandırılması daha isabetlidir. Bu "üst" değerler bütünü pozitif hukuka yönelik bazı sorunsallar yaratır
(bkz: pozitif hukuk). Yazının devamında daha detaylıca bu durumdan bahsedeceğim.
Bir örnekle hemen somutlaştıralım.
(bkz: Henry David Thoreau),sivil itaatsizliği sistematize bir şekilde açıklayan ve teoriye döken Amerikalı filozof, kendisini köle ticaretine karşı olarak konumlandırmıştır. Bu sebeple gelir vergisi ödemeyi reddetmiştir çünkü ona göre kölelik kurumunun vicdani veyahut ahlaki herhangi bir saikle açıklanabilir bir yanı yoktur. Thoreau'nun eylemi yasaya karşıdır (illegaldir) ve yasada bir değişim talep eder.
- Şiddet içermez
Sivil itaatsizlik eylemlerinin güçlü yanı fiziksel baskıyla, şiddetle yenilemeyecek bir gücün kolektif bir şekilde psikolojik baskı yoluyla geri adım attırılmasıdır. Bu durumu açıklayabilecek en güzel örnek Hindistan'da
(bkz: Mahatma Gandhi)'nin önderlik ettiği direniştir. İngiliz sömürgesine karşı durabilecek dahası geri adım attırabilecek herhangi bir askeri gücü olmayan halk, şiddet içermeyen bir direniş ile özgürlüğüne kavuşmuştur.
- Eylemi gerçekleştiren kişiler olası sonuçları kabul ederler
İlk maddede bahsettiğimiz üzere bu eylemler yasaya karşı gerçekleştirilir ve sonucunda çeşitli cezalarla karşı karşıya kalınma ihtimali vardır ve bu ihtimal azımsanmayacak kadar da güçlüdür. Dolayısıyla sivil itaatsizlik eylemlerine aktif olarak katılan bireyler bu riskin farkındadır, yani en azından olmalıdır. Burada gerçekten önemli olan nokta yasaya karşı yürütülen bu eylemlerin sistemi ilga etmek gibi bir amacı olmadığıdır. Dolayısıyla hala yasalar çerçevesinde gerçekleşen bu eylemler sistem içinde devam eder yalnızca bu alanı genişletmeye çalışır.
Ayrıca bir diğer önemli nokta şudur ki: Bu sistem diye bahsettiğimiz şey nedir? Yenir mi?
Bir sistemi kuran, devam ettiren veya yıkan unsur aynıdır, beşeri faktördür (kısaca biz buna insan diyelim). İnsanlar içinde aktif katılımın esas olduğu bir yapı kurduklarında sürdürülebilirliğini sağlamak için de aynı derecede aktif bir rol oynamaları gerekir. Örneğin demokratik bir hukuk devletinde nasıl oy vererek aktif bir katılımın içerisinde olunuyorsa popülist bir iktidara karşı sivil itaatsizlik eylemleri de aynı oranda gereklidir, elzemdir. Bu eylemler de zaten bu yapıyı yedirtmemeye yöneliktir, yenmez.
- Eylemin hedefi açık bir şekilde ifade edilir
Eylemin en başında amaç belli edilir ve aleni bir şekilde neye karşı tutum sergilendiği açıklanır. Bunun temel sebebi sivil itaatsizlik eylemlerinin müesses nizam tarafından terör yaftasıyla anılıp baştan başarısızlığa mahkum edilmesini engellemektir. Bu yaftadan kurtulmanın bir diğer yolu da, ikinci maddede açıkladığımız üzere, eylemin olası sonuçlarının kabulüdür yani ne olursa olsun yasaya sadakat vurgusu da bu sebeple de önemlidir.
- Bireysel menfaatler gözetilmez, ortak fayda gözetilir
Günümüzde toplumun geniş bir kısmı tarafından kabul edilen ve uyulan yasalar tarihin her döneminde bu kadar geniş kitleler tarafından kabul görmüyordu. Yasaların üzerinde görülen bazı değerler bütünü (ilk maddede detaylıca bahsettiğimiz gibi) hukuki normların geniş kitleler tarafından kabulünü zorlaştırmıştır. Bu değerleri "üstün" gören insanlar onlara göre hareket edip bireyselleşirler
(bkz: kan davası). Keyfiliğe ve kaosa yol açabilecek durumlardan kaçınmak için minör çıkar gruplarının istek ve inançlarından ziyade ortak fayda gözetilerek hareket edilir.